Over Ivoren Kruis
Jaarcongres
Op zaterdag 12 april vierden we bij ACTA in Amsterdam dat het Ivoren Kruis 115 jaar bestaat! Onder de titel Cariës een ziekte! was het een dag vol inzichten over mondgezondheid en de aanpak van cariës. Als keynote speaker kwam Prof. dr. Rodrigo A. Giacaman Sarah over vanuit Chili.
Tijdens dit jubileumcongres werd ingegaan op het historisch aspect, we kijken hoe het nu gaat en kijken samen naar wat er in de (nabije) toekomst nodig is. Idealiter is het Ivoren Kruis in de toekomst niet meer nodig, want: dan heeft iedereen een gezonde mond!
Voorafgaand was de Algemene Ledenvergadering van het Ivoren Kruis. Lees het conceptverslag van deze ALV.
Hieronder volgt een samenvatting van de belangrijkste gebeurtenissen en presentaties tijdens het congres.
Prof. Dr. Albert Feilzer: Terugblik op 115 jaar Ivoren Kruis
Albert Feilzer, voorzitter van het Ivoren Kruis, heet iedereen van harte welkom op dit jubileumcongres.
Hij blikt terug op 115 jaar inzet voor mondgezondheid. Rond 1910, toen 70% van de Nederlanders in armoede leefde, werd het Ivoren Kruis opgericht om tandbederf te bestrijden. Voorlichting begon op lagere scholen in Rotterdam.
Na de oorlog verslechterde de mondgezondheid door suikerconsumptie en tandartsentekort. Vanaf 1960 kwam er verbetering: mondhygiënisten werden opgeleid en het Ivoren Kruis groeide, mede dankzij overheidssteun. In de jaren ’70 volgde onderzoek naar waterfluoridering (Tiel-Culemborg-studie) en de oprichting van een wetenschappelijk adviescollege.
Projecten zoals Hou je Mond Gezond kregen vorm. Jaarlijks worden 6200 poetspakketten verspreid en krijgen dagelijks 30 klassen poetsles – mede dankzij vele vrijwilligers.
Het Ivoren Kruis heeft veel bereikt, maar de cariës neemt weer toe. Gedragsverandering helpt, maar is niet genoeg. Daarom streeft het Ivoren Kruis ook naar erkenning als patiëntenvereniging, naast haar wetenschappelijke rol.
Em. Prof. dr Cor van Loveren: Terugblik op ontwikkelingen in fluoride advisering.
Cor van Loveren, eerste bijzonder hoogleraar en erelid van het Ivoren Kruis, vertelt over de geschiedenis van fluoride-advisering. In de jaren 1920 werd fruit als ‘puik medicijn’ geprezen – en er werd toen al geflosst, met zijden draad.
In 1947 startte de beroemde Tiel-Culemborg studie: Tiel kreeg fluoride in het drinkwater, Culemborg niet. De resultaten bewezen het nut van fluoride, maar leidde ook tot maatschappelijk verzet. Toch had in 1970 bijna elk schoolkind en vrijwel iedere soldaat cariës.
In 1975 volgde het Nationaal Fluoride Advies: veilig en effectief, met fluoride tabletjes voor jonge kinderen. Tandpasta’s voor peuters bevatten toen nog geen fluoride. Pas later werd peutertandpasta met 250 ppm fluoride aangeraden, en in 1998 verhoogd naar 550–750 ppm.
Toch bleef verdere verbetering van de mondgezondheid uit. Sinds 2009 richt men zich met programma’s als Gewoon Gaaf en Gezonde Peutermonden op betere zelfzorg en waar nodig intensieve begeleiding.
De vragen voor nu: Sluiten de adviezen wel aan op de praktijk van alledag? Stimuleert het zorgsysteem zelfzorg voldoende? Vragen die dit congres wil helpen beantwoorden.
Onno Hofman: Richtlijn: ontnemen prikkel voor zelfstandig denken of anker voor protocollair werken?
Onno Hofman, erelid en oud-voorzitter van het Ivoren Kruis, zet het publiek aan het denken over richtlijnen in de mondzorg. Iedereen is het eens: richtlijnen zijn nodig voor professioneel handelen. Maar wanneer volg je ze volledig – en wanneer wijk je af? Richtlijnen zijn geen wetten, maar hulpmiddelen om goede keuzes te maken binnen wet- en regelgeving. Er zijn al 44 richtlijnen en diverse adviezen. Belangrijk is om afwegingen vast te leggen in het patiëntendossier, liefst met toelichting – niet alleen met codes. Het congresthema ‘Cariës is een ziekte!’ krijgt een extra dimensie: cariës is ook verbonden aan sociale factoren. Denk onder andere aan verwaarlozing, maar ook aan huiselijk geweld. Mondzorgverleners dragen ook hier verantwoordelijkheid: volg zo nodig de Meldcode. Tot slot: laat overdeclaratie het preventiebeleid niet ondermijnen. De beroepsgroep moet zichzelf blijven verbeteren – een taak ook voor adviserend tandartsen.
Vooraf licht Onno Hofman het cadeau toe dat alle sprekers van dit congres ontvangen, dat speciaal voor deze gelegenheid door kunstenaar Jeroen Henneman is gemaakt en gesigneerd.
Ellen Bol: De praktijk van de mondhygiënist door de jaren heen
Ellen Bol, recent koninklijk onderscheiden, schetst in sneltreinvaart de ontwikkeling van de mondhygiënist. Van ‘hulpje van de tandarts’ groeide het beroep uit tot zelfstandig zorgprofessional. Al in 1967 benadrukte Dekker dat mondhygiënisten verbanden moesten kunnen leggen tussen observatie, kennis en patiëntenzorg. De eerste opleiding startte in 1968 met vijf studenten; preventie en zelfzorg stonden centraal. In 1974 werd het beroep wettelijk erkend. Waar mondhygiënisten eerst onder toezicht werkten, groeide de zelfstandigheid: van werken op verwijzing tot bevoegdheid voor lokale anesthesie (1997) en eenvoudige behandelingen en diagnostiek (2006). Ook de benadering veranderde: van klassieke poetsinstructies naar motivational interviewing en een bredere blik op de mens achter de mond. Inmiddels werken mondhygiënisten steeds vaker samen in integrale zorgteams, buiten de grenzen van de tandartspraktijk.
Prof. dr Rodrigo Giacaman: Dentists at Home; Preventing Caries from an Early Age
Prof. dr Rodrigo Giacaman: Beyond a Simple Fluid: How Saliva Reflects Diet and Caries Risk. Prof. Rodrigo Giacaman.
Rodrigo Giacaman, professor uit Chili, deelt indrukwekkende resultaten van het project Early Smiles. In Chili leidde huisbezoeken aan ouders van jonge kinderen tot een forse daling in cariës: 73% minder gevallen en 82% minder aangedane elementen bij 2-jarigen. Waarom dit belangrijk is? Early Childhood Caries is wereldwijd de meest voorkomende niet-overdraagbare ziekte, met 510 miljoen gevallen, vooral onder kwetsbare bevolkingsgroepen. Cariës op jonge leeftijd is pijnlijk, heeft invloed op kwaliteit van leven én verhoogt de kans op latere gebitsproblemen. Tijdens de huisbezoeken gaven zorgprofessionals advies over voeding en mondzorg, gecombineerd met motivational interviewing. De aanpak bleek vooral effectief bij heel jonge kinderen en heeft potentie voor duurzame gedragsverandering.
De tweede lezing van Rodrigo Giacaman (na de pauze) ging over speeksel als voorspeller van cariësrisico. Uit zijn onderzoek blijkt dat speeksel laat zien wat iemand heeft gegeten én hoe gevoelig iemand is voor cariës. Suiker zorgt via de biofilm voor zuurvorming en demineralisatie, maar speeksel kan dit tegengaan – vooral bij voldoende hoeveelheid. In een studie werd gekeken naar de samenstelling van speeksel bij mensen met veel en weinig cariës. Wat bleek? Mensen met veel cariës hadden meer fosfaat en aanzienlijk minder IgA in hun speeksel. IgA lijkt daarmee een mogelijke biomarker. Ook voeding speelt een rol: dierlijk eiwit beschermt, koolhydraatrijk eten verhoogt het risico, vet heeft nauwelijks effect. Kortom: wat je eet, telt ook voor je mondgezondheid.
Na de lunchpauze waren er twee pitches van partners van het Ivoren Kruis: Haleon over de Dental Health Barometer en KNMT over het Gebitsgroeiboekje.
- Download presentatie over de Dental Health Barometer
- Download presentatie over KNMT GebitsGroeiBoekje
Uilkje van der Schaaf: Mondzorg in de wijkverpleging: Case report over een cliënt met diabetes en ongezonde mond
Uilkje van der Schaaf, wijkverpleegkundige met hart voor mondzorg, benadrukt het belang van samenwerking tussen zorgdisciplines. Zij won een prijs voor De Mondzorgbox! en zet zich in om mondzorg een vast onderdeel van zorgplannen te maken. Ze vertelt over een cliënt met diabetes en een slecht passend kunstgebit. Door haar verlamming was mevrouw afhankelijk van thuiszorg. Na aanpassing van het gebit verbeterde haar eetlust én stabiliseerde haar bloedsuiker. Dankzij Uilkje’s bijscholing besteden wijkverpleegkundigen nu meer aandacht aan mondzorg – ook tijdens intakes. Steeds meer cliënten vinden zo de weg terug naar de tandarts. Mondgezondheid verdient structureel een plek in integrale zorg.
Dr. Annemarie Schuller & Helma Ario Soeriowardojo: GigaGaaf-to-go!, onderzoek en implementatie in Flevoland
Annemarie Schuller en Helma Ario Soeriowardojo vertellen over het project Gigagaaf to go!, een vervolg op het ZonMw-project Gigagaaf uit 2014. Doel: betere samenwerking tussen consultatiebureaus en mondzorgverleners om de mondgezondheid van jonge kinderen te verbeteren. In Flevoland loopt een proefimplementatie. De behoefte aan goede informatie en mondzorgverleners die jonge kinderen willen behandelen is groot. De invoering vraagt veel inzet, zeker bij personeelswisselingen. Toch groeit het project: steeds meer gemeenten doen mee en uitbreiding is in gang gezet. Informatie is beschikbaar via de website van het Ivoren Kruis: Programma’s – GigaGaaf-to-go!.
Dr. Wil van der Sanden: Wetenschap is toch ook maar een mening?
Wil van der Sanden, voorzitter van het wetenschappelijk adviescollege, stelt dat wetenschap vaak draait om interpretatie. Zo is handsfree bellen in de auto toegestaan, terwijl uit onderzoek blijkt dat het net zo afleidt als handheld bellen. Data kunnen dus verschillend worden uitgelegd. Ook bij cariëspreventie lopen adviezen uiteen. Waarom 1000 ppm fluoride adviseren als 500 ppm volstaat? En hoe meet je een ‘rijstkorrel’ tandpasta? Het adviescollege koos voor een eenduidig, risicogestuurd advies – gebaseerd op Cochrane-review – met zelfzorg als uitgangspunt. Bij cariës worden extra maatregelen voorgesteld, maar een one size fits all-aanpak is niet realistisch. Wil liet ook het vernieuwde Advies Cariëspreventie zien. Lees op de website van het Ivoren Kruis meer over de herziening van het Advies Cariëspreventie
Tijdens de pauze en lunch kon een bezoek worden gebracht aan de partners van het Ivoren Kruis en neven-organisaties: Haleon (Sensodyne/Paradontax), Colgate (elmex), Solventum, KNMT, NVM, NVVK, VMBZ en NVM. En er was ook een stand van van het Ivoren Kruis – met ook aandacht voor het project Adopteer een Glimlach – bemenst door leden van de Ivoren Kruis Studentencommissie.
Het Ivoren Kruis kijkt tevreden terug op het jubileumcongres. Wat is het mooi om samen als zorgprofessionals samen te werken aan het motto: een gezonde mond voor iedereen! En dat kan nog meer, samenwerken vanuit verschillende professies. Onze grote dank aan de sprekers, de partners en de congresbezoekers voor deze inspirerende dag
Partners in preventie:
Jaarcongres 2024
Op zaterdag 20 april 2024 vond het Jaarcongres 2024 van het Ivoren Kruis plaats, met als centraal thema de 10-jarige viering van Gewoon Gaaf, een cariëspreventiemethode.
Klik hier voor het verslag van het Ivoren Kruis Jaarverslag 2024
Ook het verslag van het Ivoren Kruis Jaarverslag 2023 is nog beschikbaar. Klik hier voor het verslag van het Jaarcongres 2023.